مشکلات کارآفرینی و خلق پول بدون حمایت برخی از بانک ها آشکارا بر روند اقتصادی کشور تاثیر منفی می گذارد.
به گزارش تابناک به نقل از مهر، برای اصلاح این وضعیت، بانک ها به جای تمرکز بر دارایی های غیرمولد و فعالیت های غیربانکی، منابع خود را به سمت پروژه های مولد سوق دهند. این تغییرات اگر با تغییر قوانین و نظارت دقیق بانک مرکزی همراه باشد، می تواند به بهبود نظام بانکی و اقتصاد کل کشور منجر شود.
البته مصائب نظام بانکی بر هیچکس پوشیده نیست، مجلس و دولت ها همواره بر اصلاح آن تاکید داشته اند، اما حداقل در عمل نتیجه خاصی نمی بینیم. چندی پیش وزیر اقتصاد و دارایی که رئیس بانک مرکزی نیز بود، پیشنهاد خروج بانک ها از بنگاه داری و ورود به کارآفرینی را مطرح کرد.
در همین رابطه با مرصاد شاهرودی پژوهشگر حوزه مبارزه با مفاسد اقتصادی به گفت وگو نشستیم.
آقای شاهرودی با توجه به وضعیت فعلی شبکه بانکی، نظر شما درباره اظهارات وزیر اقتصاد چیست؟
شاهرودی: باید این واقعیت را بپذیریم که یکی از چالش‌های اصلی بانک‌های ایرانی، مشکل بنگاه‌داری و تاثیرات منفی آن بر عملکرد سیستم بانکی است، مشکلی که رئیس سابق بانک مرکزی که اکنون وزیر اقتصاد، اذعان کرده است. بسیاری از بانک ها به ویژه بانک های خصوصی علاوه بر بانکداری به کارآفرینی و حتی کارآفرینی نیز پرداخته اند. این تمایل باعث شد که منابع مالی بانک ها به جای سوق دادن به فرآیندهای تولید و تامین مالی پروژه های اقتصادی، در دارایی های غیرمولد و بنگاه های وابسته به نتیجه برسد. در شرایط کنونی کشور نیاز مبرمی به هدایت منابع مالی به سمت پروژه های تولیدی و زیربنایی احساس می شود. شرکت‌سازی علاوه بر مشکلاتی که برای بانک‌ها ایجاد می‌کند، مانع از توانایی آنها در حمایت مؤثر از تولید و ایجاد اشتغال می‌شود.
اما چه عواملی بانک ها را به سمت بانکداری سوق داد و آیا این سوال فقط مختص بانک های خصوصی است؟
شاهرودی: دلایل متعددی برای ورود بانک ها به حوزه کسب و کار وجود دارد. دلیل اول به سیاست دولت و نحوه پرداخت بدهی ها مربوط می شود. دولت برای تسویه بدهی های خود سهام شرکت های زیان ده یا واحدهای تولیدی غیرفعال را به بانک ها واگذار کرد. این امر باعث شد تا بانک ها به طور غیرمستقیم وارد مدیریت شرکت ها شوند. از سوی دیگر بانک‌ها برای پوشش ریسک تسهیلاتی که به واحدهای تولیدی می‌دادند، باید کارخانه‌ها یا املاک را رهن می‌کردند و در صورت نکول تسهیلات، آنها را تصاحب می‌کردند. این روند باعث شده منابع بانک ها به جای استفاده در چرخه تولید و پروژه های اقتصادی در بنگاه ها و دارایی های غیرمولد حبس شود. به همین دلیل حتی بانک های خصوصی نیز وارد این عرصه شده اند. این مشکل در بانک های خصوصی که به دنبال افزایش سود خود هستند شدت گرفته است.
س: شرکت های تابعه بانک ها چه نقشی دارند؟
شاهرودی: شرکت های تابعه به نوعی پوششی برای کسب و کار بانک و پرداخت تسهیلات به خود هستند. در واقع بانک ها به جای اینکه منابع مالی خود را به پروژه های مولد و مولد اختصاص دهند، این منابع را در اختیار شرکت های وابسته خود قرار می دهند. این روند بانک ها را به دنبال سود بیشتر از طریق کارآفرینی و سرمایه گذاری در دارایی های غیرمولد به جای حمایت از بخش های اقتصادی و پروژه های زیربنایی می کند. به عنوان مثال، در بانک آینده بخش قابل توجهی از ابزار (حدود 90 درصد) به شرکت های تابعه آن پرداخت می شود، به این معنی که بانک مذکور منابع را عمدتاً در پروژه های مرتبط با خود قفل می کند. چنین رویکردی نه تنها منجر به افزایش مطالبات غیرجاری و نارضایتی در سیستم بانکی می شود، بلکه مانع استفاده بهینه از منابع برای حمایت از تولید و ایجاد اشتغال می شود.
سوال: در چنین شرایطی چه راهکارهایی برای اصلاح این وضعیت و از کار افتادن بانک ها وجود دارد؟
شاهرودی: یکی از راه حل های اصلی این است که بانک ها از بانکداری خارج شوند و به بانکداری مرکزی بازگردند. این بدان معناست که بانک ها منابع خود را به سمت تامین مالی پروژه های تولیدی و زیربنایی هدایت کنند و از ورود به فعالیت های غیر تولیدی و مدیریت بنگاه پرهیز کنند. بانک ها می توانند با فروش دارایی های خود و واگذاری به شرکت ها، منابع مالی لازم را برای تامین مالی پروژه های اقتصادی و تولیدی فراهم کنند. این اقدام در کنار بهبود وضعیت مالی بانک ها به کاهش تورم و رفع مشکلات اقتصادی نیز کمک می کند. در این راستا بانک ها باید برای تامین مالی پروژه های بزرگ به ویژه در حوزه زیرساخت ها به ابزارهای مالی جدید و مشارکت با بخش خصوصی روی آورند. البته موارد ذکر شده جدید نیست و همیشه مطرح می شود اما سیستم بانکی نمی خواهد به این سمت برود.
س: آیا تغییر در قوانین و مقررات بانکی و سیاست های دولت می تواند به حل این مشکل کمک کند؟
شاهرودی: بله، بدون شک. یکی از اقدامات مهم در این زمینه اصلاح قوانین و مقررات بانکی است که می تواند از ادامه روند بانکی جلوگیری کرده و بانک ها را مجبور به تمرکز بر فعالیت اصلی خود کند. به عنوان مثال، قانون تأمین مالی تولید و زیرساخت اخیراً به تصویب رسیده، فرصت مناسبی را برای بانک ها فراهم می کند تا از بنگاه داری خارج شوند و به «کارآفرینی» بپردازند، یعنی بانک ها به جای صاحب بنگاه، منابع خود را در پروژه های تولیدی و اقتصادی سرمایه گذاری کنند. این تغییرات می تواند به تنوع منابع مالی و تسهیل فرآیند تامین مالی برای شرکت ها کمک کند. علاوه بر این، نظارت دقیق و شفاف بانک مرکزی بر فعالیت بانک ها و نظارت بر نحوه تخصیص منابع می تواند به این روند سرعت ببخشد.
سوال: برخی از بانک ها متهم به ایجاد پول بدون پشتوانه مالی برای پروژه ها و مشاغل شده اند. آیا این روند مشکلات موجود را تغذیه نمی کند؟
شاهرودی: خلق پول بدون پشتوانه یکی از مشکلات جدی است که منجر به تشدید تورم و عدم تعادل اقتصادی می شود. برخی از بانک ها برای تامین مالی پروژه ها و بنگاه های خود پول ایجاد می کنند که به هیچ حمایتی متکی نیستند و فقط منافع شخصی سهامداران و مدیران بانک را تامین می کنند. این روند باعث افزایش حجم نقدینگی در اقتصاد و در نهایت افزایش تورم می شود که تاثیر منفی بر معیشت مردم دارد. در بسیاری از موارد این نوع رفتارها به ضرر اقتصاد کلان کشور ختم می شود. برای مقابله با این مشکل، بانک ها باید تامین مالی واقعی پروژه های تولیدی و مولد را تامین کنند و از ایجاد پول بدون پشتوانه و وام دهی بی رویه خودداری کنند.
سوال: با توجه به مشکلات موجود، چه تغییری در سیاست های بانک مرکزی می تواند به بهبود وضعیت کمک کند؟
شاهرودی: بانک مرکزی باید سیاست های خود را به گونه ای تنظیم کند که از فعالیت بانک ها و ایجاد پول بدون پشتوانه جلوگیری کند. یکی از اقدامات موثر می تواند نظارت دقیق تر بر اعطای وام توسط بانک ها و هدایت منابع به سمت پروژه های واقعی و مولد باشد. همچنین بانک مرکزی باید در حوزه تنظیم نرخ سود و ابزارهای کوتاه مدت و بلندمدت سیاست هایی اتخاذ کند که به بهبود نقدینگی بانک ها و جلوگیری از فعالیت های غیرمولد آنها کمک کند. علاوه بر این موارد، ادغام بانک های ناکارآمد و خروج از حاکمیت شرکتی می تواند به کاهش مشکلات عدم انطباق و کاهش هزینه های سیستم بانکی کمک کند.
سوال: با توجه به شرایط بحرانی موجود، شبکه بانکی چه نقشی در بهبود شرایط اقتصادی می تواند داشته باشد؟
شاهرودی: در شرایط کنونی کشور، شبکه بانکی می تواند نقش بسیار مهمی در تامین مالی بنگاه ها و طرح های تولیدی داشته باشد. بانک‌ها باید منابع خود را به سمت طرح‌های توسعه و نوآوری سوق دهند و از طریق ابزارهای مالی جدید مانند انتشار اوراق مشارکت و صندوق‌های پروژه، منابع لازم را برای رشد تولید و رونق اقتصادی کشور فراهم کنند. اگر بانک ها بتوانند منابع مالی را به سمت بخش های تولیدی و به دور از شرکت ها هدایت کنند، می توانند نقش اساسی در خروج کشور از بحران اقتصادی داشته باشند. همچنین حمایت از بخش خصوصی و تشویق آن به سرمایه گذاری در پروژه های عمرانی می تواند تاثیر مثبتی در بهبود وضعیت اقتصادی کشور داشته باشد.
سوال: در نهایت به نظر شما آیا بانک ها می توانند از ظرفیت خود برای حمایت از «کارآفرینی» به درستی استفاده کنند؟
شاهرودی: اگر بانک ها از ظرفیت خود به درستی استفاده کنند، قطعا می توانند نقش موثری در «بنگاه سازی» داشته باشند. بانک‌ها با همکاری نزدیک با بخش خصوصی و استفاده از منابع مردمی در پروژه‌های تولیدی، می‌توانند پروژه‌های بزرگ را تامین مالی کنند و به رشد و شکوفایی اقتصاد کمک کنند. البته باز هم تاکید می‌کنم آنچه لازم است تغییر رویکرد بانک‌ها از کارآفرینی به کارآفرینی و تمرکز بر تامین مالی بخش‌های تولیدی و زیرساختی است. با تغییر قوانین، نظارت دقیق تر و استفاده از ابزارهای نوین مالی می توان این مسیر را هموارتر کرد. به نظر من بانک ها در صورت بازگشت به ماموریت اصلی خود که بانکداری است می توانند در این مسیر موفق باشند، البته در حال حاضر چنین رویکردی در سیستم بانکی ما دیده نمی شود.
